Αν λέγαμε σε κάποιους ότι θέλουμε να μας ακολουθήσουν για να κάνουμε μια εκδρομή σε ένα υγρότοπο οι περισσότεροι θα μας κοίταζαν περίεργα.

Στους περισσότερους ανθρώπους όταν ακούνε τη λέξη υγρότοπος αυτόματα στο μυαλό τους έρχονται εικόνες όπως βάλτος, βούρκος, κουνούπια, άχρηστα λασπόνερα .

Αυτό συμβαίνει γιατί υπάρχει βαθιά ριζωμένη προκατάληψη σε βάρος των υγροτόπων και ιδιαίτερα μετά την βιομηχανική επανάσταση του 19^ου αιώνα.

Γι’ αυτό πολλοί υγρότοποι και στη χώρα χάθηκαν οριστικά με τις αποξηράνσεις που έγιναν ιδιαίτερα την δεκαετία 1965 – 1975.

Αν κάνουμε μια ιστορική αναδρομή για τις αποξηράνσεις στην Ελλάδα θα δούμε ότι προσπάθειες τέτοιες έγιναν πάρα πολλές και χάνονται στα βάθη των αιώνων.

Οι πρώτες προσπάθειες για να τιθασεύσουν τις πλημμύρες στους βάλτους του Αργολικού κάμπου (σύμφωνα με τη μυθολογία) έγιναν από τον Ηρακλή και ο μύθος με την Λερναία Ύδρα δεν ήταν τίποτε άλλο παρά αυτή η τιτάνια προσπάθεια.  ΄Έναν παρόμοιο άθλο επιχείρησαν και οι Μινύες την ίδια περίπου εποχή και τα ίχνη των αντιπλημμυρικών έργων υπάρχουν ακόμα γύρω από την Κωπαΐδα.

Αυτό που εμείς δεν ξέρουμε σήμερα για τους υγρότοπους το γνώριζαν οι αρχαίοι λαοί πολύ καλά.  Ότι οι υγρότοποι δεν είναι περιοχές επικίνδυνες ή άχρηστες αλλά αντίθετα πρόκειται για οικοσυστήματα με ανυπολόγιστη και πολλαπλά ζωτική σημασία για την φυσική ισορροπία και τον ίδιο τον άνθρωπο.  Έτσι η προστασία αυτών των πολύτιμων πραγματικά περιοχών δεν αποτελεί εμπόδιο, αλλά στοιχείο οικονομικής ανάπτυξης της περιοχής, του κράτους και όλου του κόσμου γενικότερα.

Αν θελήσουμε να δώσουμε έναν ορισμό στους υγρότοπους θα σταθούμε στη διεθνή σύμβαση Ραμσάρ (Φεβρουάριος 1971) που έδωσε τον παρακάτω ορισμό:  «Περιοχές ελώδεις, βάλτοι και υγροί τυρφώνες φυσικοί ή τεχνητοί, μόνιμοι ή πρόσκαιροι, με στάσιμο ή τρεχούμενο γλυκό, υφάλμυρο ή αλμυρό νερό καθώς και θαλάσσιες περιοχές που το βάθος τους, κατά την άμπωτη, δεν ξεπερνά τα έξη μέτρα».

Η διαχείριση των υγροτόπων χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή εξαιτίας της μεγάλης αξίας και της σημασίας τους.  Σωστή διαχείριση σημαίνει ολόπλευρη γνώση τους και ακόμα, υπεύθυνη πληροφόρηση κι εκπαίδευση του κοινού ώστε ν’ αναγνωρίσει την πολύπλευρη προσφορά τους, να τους αγαπήσει και να τους προστατεύσει.  

Επιστημονικές έρευνες έχουν αποδείξει ότι επειδή τα νερά αυτά είναι αβαθή (παραθαλάσσια, έλη, εκβολές ποταμών, λιμνοθάλασσες) ανήκουν στα παραγωγικότερα οικοσυστήματα σε βιομάζα, επειδή εμπλουτίζονται συνεχώς με θρεπτικές ουσίες που φέρνουν τα νερά των ποταμών και οι παλίρροιες της θάλασσας.

Οι ηλιακές ακτίνες διεισδύουν εύκολα στα αβαθή νερά και επιτρέπουν την ανάπτυξη και την πλούσια παραγωγή του φυτοπλαγκτού και ζωοπλαγκτού, με αποτέλεσμα αρκετά ζώα να είναι στενά δεμένα με αυτό το οικοσύστημα για λόγους διατροφής.  Πάνω από διακόσια (200) είδη πουλιών ζουν στους ελληνικούς υγρότοπους.

Σ’ αυτά τα μέρη ξεχειμωνιάζουν τα πουλιά και από εδώ γίνεται η μετανάστευση για τις θερμές και στην επιστροφή είναι τα μέρη όπου θα ξεκουραστούν για να συνεχίσουν το ταξίδι τους για τις ψυχρές χώρες του βορρά.

Οι υγρότοποι προσφέρουν ανυπολόγιστα φυσικά, βιολογικά, κοινωνικά, πολιτιστικά και οικονομικά οφέλη. 

Οι βασικότερες λειτουργίες ενός υγρότοπου είναι:

Ü                  Στήριξη τροφικών αλυσίδων.

Ü                  Δέσμευση ηλιακής ενέργειας.

Ü                  Απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα και έκλυση οξυγόνου.

Ü                  Εμπλουτισμό υπόγειων υδροφορέων.

Ü                  Έλεγχο πλημμυρικών φαινομένων.

Ü                  Παγίδευση ιζημάτων.

Λειτουργώντας έτσι οι υγρότοποι η χρησιμότητα τους για τον άνθρωπο είναι ολοφάνερη και η αξία τους είναι πολυποίκιλη:

Ø                  Υδρευτική - αρδευτική.

Ø                  Αντιπλημμυρική.

Ø                  Βιολογική - οικολογική.

Ø                  Αλιευτική.

Ø                  Γεωργοκτηνοτροφική.

Ø                  Θηρευτική.

Ø                  Πολιτιστική - οικοτουριστική

Ø                  Αναψυχής.

Ø                  Επιστημονική - εκπαιδευτική.

Παρόλο που τα οφέλη και η χρησιμότητα των υγροτόπων είναι ολοφάνερη οι κίνδυνοι που απειλούν αυτά τα οικοσυστήματα και κατ’ επέκταση και την οικολογική ισορροπία μιας περιοχής είναι πάρα πολλοί και σας παραθέτουμε πολύ σύντομα τους σημαντικότερους.

ð                  Ελλιπής νομοθεσία.  (Οριοθέτηση, διαχειριστικά σχέδια κ.λ.π.)

ð                  Αδικαιολόγητες αποξηράνσεις ή παρόμοιας μορφής επεμβάσεις, καθώς και η διατάραξη της υδρολογικής ισορροπίας, λόγω υπεράντλησης των νερών για άρδευση, ύδρευση κ.λ.π.

ð                  Η παράνομη και αυθαίρετη δόμηση, χωρίς σχεδιασμό για επέκταση των οικισμών και ανεξέλεγκτη ανάπτυξη «τουριστικών» εγκαταστάσεων ή δραστηριοτήτων.

ð                  Η υπερβόσκηση βοοειδών, «άγριων» αλόγων, αιγοπροβάτων, η υπεραλίευση καθώς και το παράνομο κυνήγι.

ð                  Η ρύπανση από λύματα, από στερεά απόβλητα καθώς και από αγροχημικά ή από λιπάσματα  (ευτροφισμός κ.α).

ð                  Το μπάζωμα, οι ανεξέλεγκτες αμμοληψίες οι εκχερσώσεις υγροτοπικής βλάστησης, οι παράνομες υλοτομίες υδροχαρών δασών κ.λ.π.

ð                  Η χωρίς συνολικό σχεδιασμό και συχνά χωρίς ολοκληρωμένη μελέτη προστασίας περιβάλλοντος υλοποίηση μεγάλων ή μικρών έργων (φράγματα, γεωτρήσεις, διάνοιξη δρόμων, αλιευτικά ή λιμενικά έργα, σταυλικές εγκαταστάσεις κ.λ.π).

Στη χώρα μας έχουν καταγραφεί περισσότεροι από τετρακόσιοι υγρότοποι.  Από τον Έβρο έως την Κρήτη υπάρχουν υδρολίβαδα, λιμνοθάλασσες, λίμνες, πηγές, έλη, τέλματα, αλμυρόβαλτοι, γλυκόβαλτοι, ποταμοί, αλυκές όπου όλα αυτά αποτελούν ένα ανεπανάληπτο και μοναδικό υγροτοπικό μωσαϊκό που η ομορφιά του αποτελεί πολύτιμο στοιχείο του περιβαλλοντικού πλούτου.

Οι σημαντικότεροι και με διεθνή σημασία υγρότοποι, στη χώρα μας, που προστατεύονται από τη συνθήκη Ραμσάρ είναι οι παρακάτω:

·                     Δέλτα ΄Εβρου.

·                     Λίμνη Ισμαρίδα (Μητρικού) και Λιμνοθάλασσες Ροδόπης (Πτελέα - ΄Ελος, Μέση, Αρωγή, Φανάρι).

·                     Λίμνη Βιστωνίδα και Λιμνοθάλασσες Πόρτο Λάγος, Λάφρη και Λαφρούδα.

·                     Δέλτα Νέστου και Λιμνοθάλασσες ΒΔ Κεραμωτής (Ερατεινό, Βάσοβα, Αγίασμα).

·                     Λίμνη Κερκίνη.

·                     Λίμνη Κορώνεια και λίμνη Μικρή και Μεγάλη Πρέσπα.

·                     Δέλτα Λούρου και Αράχθου (Αμβρακικός).

·                     Λιμνοθάλασσες Μεσολογγίου και Αιτωλικού – Δέλτα Αχελώου, Ευήνου.

·                     Λιμνοθάλασσα Κοτύχι – Δάσος Στροφυλιάς και γύρω υγρότοποι.

Επίσης υπάρχουν και άλλοι σημαντικοί Ελληνικοί Υγρότοποι όπως:

Λίμνες Αιτωοακαρνανίας (Τριχωνίδα, Λυσιμαχία, Οζερός, Αμβρακία, Βουλκαριά), Λίμνες Θεσπρωτίας (Καλοδίκι, Λιμνοπούλα, Προντάνη κ.α), Δέλτα Καλαμά, Λιμνοθάλασσα Πύλου, εκβολή Ευρώτα, Λίμνη Στυμφαλία, υγρότοποι Τροιζηνίας, έλος Μαραθώνα, Λίμνη Δύστου, υγρότοποι Κρήτης, Λιμνοθάλασσα Ιστιαίας, Δέλτα Σπερχειού, Ταμιευτήρες Κάρλας, Δέλτα Πηνειού, Λιμνοθάλασσα Επανωμής – Αγγελοχωρίου, Λιμνοθάλασσα Λήμνου, Λιμνοθάλασσα Ιστιαίας, Λίμνες Δυτικής Μακεδονίας (Βεγορίτιδα, Πετρών, Χειμαδίτις, Ζαζάρη), Λιμνοθάλασσα Λήμνου (Χορταρόλιμνη, Αλυκή, κ.α), Λιμνοθάλασσα Κω (Ψαλίδι, Τιγκάκι), Λιμνοθάλασσα Λέσβου (Καλλονή Πολύχνιτος κ.α)

Τα τελευταία χρόνια πολλοί επιστήμονες, Πανεπιστήμια, περιβαλλοντικές οργανώσεις και ερευνητικά ιδρύματα έχουν ασχοληθεί με το θέμα των υγρότοπων και έχουν δώσει πάρα πολλές πολύτιμες πληροφορίες για τους υγρότοπους.

Έχει δε καθιερωθεί παγκόσμια να γιορτάζεται η ημέρα των υγροτόπων στις 2 Φεβρουαρίου κάθε έτους.

Θα πρέπει όλοι να αντιληφθούμε την χρησιμότητα αυτών των οικοσυστημάτων  και να προστατεύσουμε καθένας από τη θέση του εξασφαλίζοντας παράλληλα τον πλούτο που απλόχερα προσφέρουν οι υγρότοποι.