Καλογεράς Παύλος

Υπεύθυνος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης
Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης
Νομού Αιτωλοακαρνανίας

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΜΑΘΗΣΗ

Ø Το δικαίωμα στο περιβάλλον υποχρεώνει την πολιτεία να μεριμνά για την οικο(λογική) – περιβαλλοντική ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση των νέων.

Ø Η περιβαλλοντική παιδεία και αγωγή των νέων αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη φυσική και πολιτιστική επιβίωση της ανθρωπότητας.

Ø Η περιβαλλοντική επιστήμη και εκπαίδευση λειτουργεί με πολύ-επιστημονικές και δι-επιστημονικές μεθοδολογίες, οι οποίες προσεγγίζουν τα οικο-περιβαλλοντικά ζητήματα και προβλήματα.

Ø Στα πλαίσια της περιβαλλοντικής επιστήμης, εκπαίδευσης και αγωγής οι νέοι οφείλουν να εξοικειώνονται με όλο το φάσμα των οικο-πειβαλλοντικών θεωρήσεων και αντιλήψεων, για να μπορούν και οι ίδιοι αργότερα να προτείνουν λύσεις για ζητήματα και προβλήματα που αφορούν το (τοπικό και παγκόσμιο) περιβάλλον τους. (Διακήρυξη τριακοσίων πενήντα (350) περιβαλλοντικών οργανώσεων στη συνάντηση του Δούναβη – Ελεύθερη απόδοση).

Πράγματι η περιβαλλοντική εκπαίδευση μπορούμε να πούμε ύστερα από δεκαπέντε και πλέον χρόνια εφαρμογής της στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση αποτελεί μια από τις πιο ολοκληρωμένες δυναμικές κινήσεις, που μπορεί να αλλάξει την εκπαιδευτική διαδικασία και να αντικρούσει τη μονοτονία και καθημερινότητα της εκπαιδευτικής σχολικής ζωής.

Δυστυχώς το σχολείο σήμερα λειτουργεί ως «χώρος διεξαγωγής μαθήματος» και όχι όπως θα έπρεπε ώς «χώρος ζωής».

Το υπαρκτό σχολείο κατηγορείται ότι «αρρωσταίνει τους μαθητές» και γι’ αυτό ζητείται επιτακτικά ο εξανθρωπισμός του.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες η περιβαλλοντική εκπαίδευση αποτελεί όαση μέσα στο σημερινό σχολικό κλίμα.

Η συμμετοχή των μαθητών σε περιβαλλοντικά «παιχνίδια», σε περιβαλλοντικές εκπαιδευτικές εκδρομές, σε δεντροφυτεύσεις, σε παρακολούθηση ντοκιμαντέρ περιβαλλοντικού περιεχομένου χαρακτηρίζεται από ενδιαφέρον και ζήλο για δράση, χωρίς να στερούνται οι δραστηριότητες αυτές μορφωτικής αξίας και μάθησης.

Μέσα από την περιβαλλοντική εκπαίδευση αναπτύσσεται και η «περιβαλλοντική συνείδηση» και βέβαια ρόλο τον οποίο μπορεί να αναλάβει το σύγχρονο σχολείο.

Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΜΑΘΗΣΗΣ

Είναι γνωστό σε όλους – άσχετα αν μερικοί δε θέλουν για ποικίλους λόγους να το συνειδητοποιήσουν ή να το παραδεχτούν – ότι οι σημερινοί μαθητές υποφέρουν κάτω από τις πιεστικές και περιοριστικές συνθήκες του εκπαιδευτικού συστήματος. Βιώνουν τους εαυτούς τους ως «αντικείμενα» τα οποία πρέπει να εκπαιδευτούν, να ασκηθούν στην «παπαγαλία», προκειμένου να πάρουν μια θέση στον «ήλιο», να εισαχθούν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Νιώθουν τη διαρκώς αυξανόμενη αποξένωση από τη μάθηση, τρέχουν από το σχολείο στα ιδιαίτερα και στο φροντιστήριο και από εκεί σε κάποιες οργανωμένες ομάδες «ελεύθερου χρόνου», αισθάνονται μόνοι τους και αβοήθητοι στον κόσμο της επίδοσης και του ανταγωνισμού .

Εκτός από την παροχή γνώσεων και δεξιοτήτων είναι επιτακτική ανάγκη να γίνει το σχολείο χώρος παροχής «βοήθειας για τη ζωή».

Οι μαθητές μας ως το πιο δυναμικό κομμάτι της κοινωνίας είναι από τη φύση τους δεκτικοί στη μάθηση και σίγουρα μπορούν να αποτελέσουν το μοχλό πίεσης για αλλαγή στην κοινωνία.

Η περιβαλλοντική εκπαίδευση μπορεί να συμβάλλει προς αυτή την κατεύθυνση και μέσα στο υφιστάμενο εκπαιδευτικό σύστημα, πολύ δε περισσότερο με μια διαφορετική εκπαιδευτική διαδικασία και μ’ ένα διαφορετικό τρόπο προσέγγισης της γνώσης.

Όταν το μάθημα πάρει τη μορφή ενός παιχνιδιού, με στόχο τη γνώση, όταν δώσουμε πρωτοβουλίες στους μαθητές να διατυπώσουν τις απόψεις τους και να συμμετάσχουν σε σχεδιασμούς, όταν τονίσουμε την ερευνητική τους διάθεση, τότε το σχολείο θα γίνει από χώρος καταναγκασμού και απέχθειας πεδίο δράσης και χαράς.

Η περιβαλλοντική Εκπαίδευση δείχνει το δρόμο για αναμόρφωση της σχολικής ζωής.

Η UNESCO δίνει τον εξής ορισμό για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση:

«Περιβαλλοντική Εκπαίδευση είναι η διαδικασία αναγνώρισης αξιών και διασαφήνισης εννοιών, ώστε να αναπτυχθούν δεξιότητες και στάσεις αναγκαίες για την κατανόηση και εκτίμηση της αλληλοσυσχέτισης ανθρώπου, πολιτισμού και βιοφυσικού περιβάλλοντος. Απαιτεί πρακτική ενασχόληση με τη λήψη αποφάσεων και τη διαμόρφωση ενός κώδικα συμπεριφοράς γα θέματα που αφορούν στην ποιότητα του περιβάλλοντος».

Δύο από τα κύρια χαρακτηριστικά της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης είναι η διεπιστημονικόητα και η ολιστικότητα.

Σύμφωνα με την διεπιστημονικότητα τα θέματα προσεγγίζονται και εξετάζονται από τη σκοπιά πολλών παραμέτρων και επιστημών που έχουν σχέση με το πρόβλημα.

H ολιστικότητα βοηθάει να βλέπουμε τα πράγματα σφαιρικά ή, όπως έχει τονιστεί και στη χάρτα του Βελιγραδίου το 1975, να θεωρούμε το περιβάλλον στην ολότητά του.

Από τα παραπάνω διαπιστώνεται ότι οι στόχοι της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης είναι οι εξής:

Ευαισθητοποίηση προς το περιβάλλον ως σύνολο και προς τα σχετιζόμενα μ’ αυτό προβλήματα.

Γνώσεις και ποικιλία εμπειριών, ώστε να κατανοηθεί το περιβάλλον στην ολότητά του.

Στάσεις, αξίες και συναισθήματα ενδιαφέροντος προς το περιβάλλον, καθώς και κίνητρα για ενεργό συμμετοχή στη βελτίωση και στην προστασία του,
τα οποία θεωρούνται βασικές δεξιότητες για τον προσδιορισμό, την αξιολόγηση και την επίλυση των περιβαλλοντικών προβλημάτων.

Από τα πιο σημαντικά σημεία της διεπιστημονικής προσέγγισης της γνώσης είναι η αξιολόγηση του προγράμματος και ιδιαίτερα η αυτοαξιολόγηση.

Συμμετέχοντας ένας μαθητής ενεργά σε προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης του δίνεται η δυνατότητα να αναπτύξει δεξιότητες και ικανότητες σημαντικές στο να συγκεντρώνει υλικό και πληροφορίες, να παρατηρεί χρησιμοποιώντας τις αισθήσεις του, να πειραματίζεται και να ελέγχει τις υποθέσεις, να κρατά σημειώσεις, να οργανώνει να ταξινομεί και να μελετά καλύτερα αυτά που τον ενδιαφέρουν. Να κάνει διαπιστώσεις για ομοιότητες και διαφορές, να βγάζει συμπεράσματα χρησιμοποιώντας διαφόρους μεθόδους (επαγωγική, παραγωγική) και να φτάνει σε λύσεις. Επίσης να προβλέπει σταθμίζοντας τα δεδομένα και με βάση αυτά να προβλέπει μελλοντικές καταστάσεις.

Oι πηγές γνώσης και πληροφοριών της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης είναι το ίδιο το περιβάλλον, η βιβλιογραφία (περιοδικά, εφημερίδες, βιβλία, ηλεκτρονικά μέσα …) και βέβαια ο ίδιος ο άνθρωπος.

Οι μαθητές που συμμετέχουν σε προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης διαπιστώνουν ότι η μάθηση δεν τους προσφέρεται έτοιμη, αλλά μαθαίνουν και χαίρονται την αποκαλυπτική μάθηση, όχι μέσω του «δασκαλέματος» ή της νουθεσίας αλλά μέσω της δράσης. Απουσιάζει απ’ αυτούς το έντονο άγχος της αξιολόγησης και της μάθησης, επικρατεί συνεργατικό κλίμα ανάμεσα στους μαθητές, και τους εκπαιδευτικούς.

Με όλα αυτά ο μαθητής προβληματίζεται, ευαισθητοποιείται και έτσι μπορεί να παίξει το ρόλο του «συνειδητού πολίτη» της αυριανής κοινωνίας.

Δεν αρκεί μόνο η ευαισθητοποίηση και η διαπίστωση των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Οι μαθητές πρέπει να τα υιοθετήσουν ως ατομική υπόθεση και απόφαση να προτείνουν λύσεις, να ευαισθητοποιήσουν την τοπική κοινωνία, να την ενεργοποιήσουν, να την πείσουν για την ορθότητα των προτάσεων τους και να προσπαθήσουν να εφαρμόσουν έστω και ένα μικρό μέρος απ’ αυτές.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΣΤΗΝ ΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ

Με τη συμμετοχή του ο μαθητής στα προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης κατακτά την αποκαλυπτική γνώση, αναπτύσσει δεξιότητες, διαμορφώνει το χαρακτήρα του, την προσωπικότητά του και μια θετική στάση ζωής απέναντι στο περιβάλλον.

Συγκεκριμένα μπορούμε να αναφέρουμε ότι ο μαθητής που ασχολείται με το περιβάλλον βοηθιέται στο:

§ Να διεγείρεται το ενδιαφέρον του με καινούρια πράγματα.

§ Να δέχεται πληροφορίες με ένα διαφορετικό τρόπο.

§ Να διδάσκεται με νέες τεχνικές μεθόδους.

§ Να εξασκείται στη λήψη αποφάσεων.

§ Να ενθαρρύνεται αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες.

§ Να αποκτά θετικές στάσεις και συμπεριφορές προς το περιβάλλον.

§ Να επικοινωνεί καλύτερα με το κοινωνικό περιβάλλον αλλά και να αναπτύσσει κοινωνική συμπεριφορά.

§ Να αξιοποιεί καλύτερα και πιο δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο έξω από το σχολείο.

§ Να κατανοεί καλύτερα τον ρόλο των διαφόρων κοινωνικών ομάδων.

§ Να αποκτά το συναίσθημα της συνεργασίας και αλληλεγγύης μέσω των συλλογικών εργασιών που γίνονται.

§ Να αναπτύσσει ευσυνείδητη, ελεύθερη και υπεύθυνη προσωπικοτήτα.

§ Να αξιοποιεί και να αναδεικνύει τις δυνατότητες που του προσφέρει το περιβάλλον που ζει, προκειμένου να δομήσει μια προσωπικότητα που θα ταιριάζει σε ανθρώπους συνειδητοποιημένους και ευαίσθητους στα κοινωνικοπολιτισμικά προβλήματα.

Στο να καλλιεργεί την αυτοεκτίμηση, την εμπιστοσύνη στον εαυτό του, ώστε να παρεμβαίνει θετικά στη διαδικασία βελτίωσης του περιβάλλοντος.

Από όλα αυτά μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η περιβαλλοντική εκπαίδευση συντελεί τα μέγιστα στην κατάκτηση της γνώσης και στην αγωγή του μαθητή μέσα από διαδικασίες που προτείνουν οι σύγχρονες ψυχοπαιδαγωγικές θεωρίες μάθησης.